της Δέσποινας Παπαγεωργίου [δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Crash", τ. Οκτωβρίου 2011]
[Μετά την πολύκροτη χρεοκοπία της, το 2001, η Αργεντινή, μέχρι τότε "υπόδειγμα" υπακοής στο ΔΝΤ, βούλιαζε ολοένα και βαθύτερα στην εξαθλίωση. Μέχρι που, δύο χρόνια αργότερα, το 2003, την προεδρία της χώρας ανέλαβε ο Νέστορ Κίρχνερ. Ο Κίρχνερ, αφού διαπραγματεύτηκε σκληρά και πέτυχε πιο ευνοϊκούς όρους από το ΔΝΤ, διέγραψε το 75% του χρέους της Αργεντινής, σε μια κίνηση που έχει χαρακτηριστεί ως "η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία". Τελικά, το 2006, απελευθέρωσε οριστικά τη χώρα από το ΔΝΤ. Από το 2003 και μετά, η χώρα σημειώνει αλματώδη ανάπτυξη και 11 εκατ. άνθρωποι έχουν βγει από τη φτώχεια. Πρόσφατα, η διάδοχος του τεθνεώτος πλέον Κίρχνερ, σύζυγός του Κριστίνα Φερνάντες, αύξησε μισθούς και συντάξεις ενώ το ΔΝΤ την προειδοποιεί να... "χαλιναγωγήσει" την ανάπτυξη...]
2003. Άνευ προηγουμένου πανικός επικρατεί στο προπύργιο της «Συναίνεσης της Ουάσιγκτον», το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αξιωματούχοι του ιδρύματος και διεθνή επενδυτικά γεράκια βράζουν από θυμό, τον οποίο αδυνατούν να διαχειριστούν. Αδυνατούν και να καταλάβουν τι είχε συμβεί. Δεκαετίες τώρα ακολουθούσαν, απολύτως επιτυχημένα, την τακτική του κινηματογραφικού «Νονού» Μάρλον Μπράντο: «Θα σου κάνω μια προσφορά που δεν μπορείς να αρνηθείς», έλεγε το ΔΝΤ στα κράτη που ζητούσαν δάνεια και, βάζοντάς τους το πιστόλι στον κρόταφο, τα έδενε χειροπόδαρα στην προκρούστεια κλίνη του νεοφιλελεύθερου στραγγαλισμού. Τώρα, κάποιος είχε αρνηθεί την «προσφορά» τους. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τον τότε νεοεκλεγέντα Αργεντίνο πρόεδρο Νέστορ Κίρχνερ.
Η χώρα είχε ξεπουλήσει ό,τι είχε και δεν είχε. Ασημικά και οικογενειακά κειμήλια. Είχε «απελευθερώσει» την αγορά, είχε απολύσει 700.000 δημόσιους υπαλλήλους, είχε ιδιωτικοποιήσει την κοινωνική ασφάλιση και πουλήσει 400 κρατικές επιχειρήσεις που αντιστοιχούσαν στο 7% του ΑΕΠ της. Η Αργεντινή ήταν το χαϊδεμένο παιδί του ΔΝΤ, το πιο υπάκουο, εκείνο με τη μεγαλύτερη πρόοδο από όλα…
Για να πάρει ακόμα μεγαλύτερο έπαινο από τους διεθνείς τραπεζίτες, το 1991 συνέταξε το περίφημο «Σχέδιο Μετατρεψιμότητας» («Convertibility Plan») και παρέδωσε ουσιαστικά τον έλεγχο του νομίσματός της στα χέρια του επικεφαλής της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν: το πέσο είχε συνδεθεί με το δολάριο σε αναλογία 1:1.
Ως γνήσιοι εκπρόσωποι της περίφημης νεοφιλελεύθερης Σχολής του Σικάγο κι ενός συστήματος που ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και κοινωνικοποιεί τις ζημιές, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ έτριβαν τα χέρια τους για την «επιτυχία». Ακόμα και όταν η υποτίμηση του μεξικανικού (1995) και του βραζιλιανικού (1998) νομίσματος κατέστησαν τα προϊόντα των δύο αυτών χωρών φθηνότερα στις διεθνείς αγορές και έστειλαν τις «ακριβές» αργεντινικές εξαγωγές να βουλιάξουν, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας άρχισε να γίνεται υπερβολικά ελλειμματικό, εκείνοι χορηγούσαν μια σειρά από δάνεια, με αποκορύφωμα το «έκτακτο δάνειο» 40 δισ. δολαρίων, το 2001. Στόχος, να επιβεβαιώσουν ότι η Αργεντινή «μπορούσε να υπερασπιστεί το νόμισμά της».
Και φυσικά, οι δημόσιες δαπάνες μειώνονταν. «Το να μειώνεις τις δαπάνες κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης είναι σαν να κατεβάζεις τον διακόπτη του μηχανήματος που κρατά στη ζωή ασθενή που βρίσκεται σε κώμα», γράφει ο Ρίτσαρντ Πιτ στο βιβλίο του «Η Ανίερη Τριάδα». Πράγματι, από τη δράση του «ευαγούς» ιδρύματος στη χώρα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 21%. Επιπλέον, οι κοινωνικές συνέπειες ήταν εκρηκτικές: το ποσοστό εκείνων που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας διπλασιάστηκε από 21% το 1990 σε 53% (!) το 2002, ενώ η επίσημη ανεργία είχε σκαρφαλώσει στο 21% και η υποαπασχόληση, στο 18%.
Ο κρότος από τη χρεοκοπία του «φωτεινού υποδείγματος» του ΔΝΤ, το 2001, έφθασε στ’ αυτιά ολόκληρου του πλανήτη προκαλώντας τρομερή αίσθηση. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη στην παγκόσμια ιστορία (95 δισ. δολάρια). Σπρώχνοντας την ήδη υπερχρεωμένη χώρα στον γκρεμό, το ΔΝΤ είχε, λίγο πριν, αρνηθεί να χορηγήσει άλλο δάνειο…
Το «αργεντινάσο», όπως ονομάστηκε το ξέσπασμα της λαϊκής οργής το 2001, ήταν το αποκορύφωμα τριών δεκαετιών κατά τις οποίες οι κυβερνήσεις με την πολιτική τους εργάστηκαν στην κατεύθυνση αποσύνθεσης ενός οικονομικού μοντέλου που βασιζόταν στις κρατικές επιχειρήσεις και το κοινωνικό κράτος.
Αυτή η διαδικασία ήταν μέρος ενός ευρύτερου κύματος ιδιωτικοποιήσεων που είχαν αρχίσει να ενορχηστρώνουν τη δεκαετία του ’70 σε Λατινική Αμερική και ΕΣΣΔ οι εκπρόσωποι της Σχολής του Σικάγο, που πλέον είχαν «αλώσει» το ΔΝΤ. Αυτοί είχαν ξεκινήσει την τους από τη Χιλή του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ, του οποίου συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα.
Στην Αργεντινή, η διαδικασία αποσύνθεσης του κοινωνικού κράτους ξεκίνησε με τη στρατιωτική χούντα του Ραφαέλ Βιντέλα (1976-1983) και αποκρυσταλλώθηκε στη κυβέρνηση του Κάρλος Μενέμ (1989-1999). Ο Μενέμ ιδιωτικοποίησε το 90% των κρατικών επιχειρήσεων. Το 2006, θα αποκαλυπτόταν ότι το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων της Αργεντινής είχαν εκπονήσει οι δύο μεγαλύτεροι δανειστές της: η JP Morgan και η Citibank. Έχοντας δηλαδή καθορίσει ποιες επιχειρήσεις θα πουληθούν και σε ποια τιμή, οι τραπεζίτες αυτοί έπαιρναν, ως δανειστές της Αργεντινής, τα χρήματα που οι πολίτες έδιναν μέσω φορολογίας για να ξεπληρώσουν το δάνειο, και με αυτά αγόραζαν τις κρατικές επιχειρήσεις…
Ένας Αργεντινός «ήρωας της ανεξαρτησίας»
Οι ιαχές ενός εξαθλιωμένου από τη φτώχεια οργισμένου πλήθους, ο ήχος των κατσαρολικών που ηχούσαν στους δρόμους, οι κραυγές των δολοφονηθέντων στον αναβρασμό του 2001 ηχούσαν ακόμα στα αυτιά του Νέστορ Κίρχνερ, όταν αυτός ανέλαβε την προεδρία μιας βουτηγμένης στην απόγνωση Αργεντινής το 2003.
Είχαν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από τότε που το ελικόπτερο απογειώθηκε φυγαδεύοντας από τη χώρα υπό τις ζητωκραυγές ενός μανιασμένου πλήθους τον «πρόεδρο της χρεοκοπίας» Φερνάντο ντε λε Ρούα, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον «αρχιτέκτονα της χρεοκοπίας» Κάρλος Μενέμ. Τώρα, η καρέκλα της ηγεσίας της Αργεντινής έμοιαζε με καυτή πατάτα. Κανείς δεν την ορέγονταν. Κανείς δεν στέριωνε σε αυτή. Τέσσερις πρόεδροι άλλαξαν τους 18 μήνες που προηγήθηκαν του Κίρχνερ.
Με τις διακηρύξεις του εναντίον του νεοφιλελευθερισμού, ο κεντροαριστερός περονιστής Νέστορ Κίρχνερ αναδείχθηκε γρήγορα σε σκληρό αντίπαλο για τον Μενέμ. Όταν οι δημοσκοπήσεις άρχισαν να φέρνουν τον Κίρχνερ 60-70% μπροστά από τον Μενέμ, ο τελευταίος αποσύρθηκε από την προεκλογική κούρσα.
Ακολουθώντας τα χνάρια του ελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής από την ισπανική αποικιοκρατία Σιμόν Μπολιβάρ, ο Κίρχνερ αποφάσισε να απελευθερώσει την άλλοτε πολύ πλούσια και υπερήφανη Αργεντινή από τον οικονομικό δυνάστη της.
Δεν άργησε να δώσει το στίγμα του. Δεν πρόκειται να δεχθώ τους όρους του ΔΝΤ που εξυπηρετούν τους ξένους δανειστές, είπε, και, το Σεπτέμβριο του 2003, η Αργεντινή αθέτησε τις υποχρεώσεις της στην αποπληρωμή δανείου προς το ίδρυμα – κάτι που μέχρι τότε μόνο υποανάπτυκτες χώρες είχαν πράξει. Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, το ΔΝΤ συμφώνησε στην πρόταση Κίρχνερ ότι μόνο το 3% του προϋπολογισμού θα χρησιμοποιούνταν για την αποπληρωμή του χρέους. Προτεραιότητά μας, είχε διακηρύξει ο Κίρχνερ, είναι οι άνεργοι και οι δημόσιες επενδύσεις. Και κάλεσε τους διεθνείς δανειστές να επισκεφθούν τη χώρα για να δουν «τι σημαίνει φτώχεια».
Όλοι φοβούνταν ότι το ΔΝΤ μπορεί να έκοβε τη ροη πιστώσεων. Ο Κίρχνερ αρχικά πέτυχε συμφωνία για πίστωση 12,5 δισ. δολαρίων από το ίδρυμα. Όταν, όμως, το 2004 η πίεση του ΔΝΤ προς τη χώρα για να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για το χρέος με τους πιστωτές της άρχισε να γίνεται ασφυκτική, η Αργεντινή διέκοψε το δάνειό της.
Ήταν τον Ιούνιο του 2005, που ο Κίρχνερ θα έκανε διεθνείς κερδοσκόπους και επενδυτές να νομίζουν ότι κάτι δεν άκουσαν καλά. Είχε έρθει η στιγμή για τη γονατισμένη και εξαθλιωμένη χώρα να σηκώσει κεφάλι και να κάνει στο ΔΝΤ «μια προσφορά που δεν μπορούσε να αρνηθεί»: Θα αποπληρώσω το χρέος, είπε ο Κίρχνερ, αλλά διαγράφοντας το 70-75% αυτού! Θα πληρώσω, δηλαδή, για κάθε χρωστούμενο δολάριο 25-30 σεντς! Η πρόταση-καταπέλτης για αναδιάρθρωση του χρέους στηρίχθηκε στο επιχείρημα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του βρισκόταν στα χέρια των κερδοσκόπων που είχαν εισρεύσει αθρόα στη χώρα το ’90.
Ο Κίρχνερ, ως γνήσιος περονιστής, επέλεξε να διαρρήξει τη σχέση του με τους πιστωτές, παρά το κοινωνικό συμβόλαιο με τους πολίτες της Αργεντινής. Κανείς δεν είχε τολμήσει να ορθώσει τέτοιο ανάστημα στο ΔΝΤ μέχρι εκείνη τη στιγμή. Οι δανειστές εξοργίστηκαν. Το ΔΝΤ αιφνιδιάστηκε. Ο Κίρχνερ όμως εμφανιζόταν στιβαρός και εξαιρετικά αποφασισμένος: αυτή είναι η προσφορά, τους είπε. Και είναι η τελική…
Μπροστά την προοπτική να χάσουν το σύνολο των χρημάτων τους, οι περισσότεροι δανειστές και το ΔΝΤ δεν μπόρεσαν να αρνηθούν. Ο Κιρχνερ εξοικονόμησε έτσι στην Αργεντινή περισσότερα από 67 δισ. δολάρια, σε κάτι που ακόμα και σχετική Έκθεση προς το Κογκρέσο χαρακτήριζε ως «τη μεγαλύτερη μείωση-αναδιάρθρωση χρέους που έχει επιτευχθεί στα χρονικά από αναπτυσσόμενη χώρα» (CRS Report for Congress, Mark P. Sullivan, 12 Οκτωβρίου 2006).
Με κομμένη την ανάσα
ΔΝΤ, πιστωτές και Αργεντίνοι κρατούσαν την ανάσα τους – για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Το ινστιτούτο Stratfor έγραφε ότι «αν η Αργεντινή απομακρυνθεί επιτυχώς από τα χρέη της, δηλαδή αν δεν καταρρεύσει οικονομικά όταν αποκλειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές εξαιτίας της μη αποπληρωμής των οφειλών της, τότε μπορεί άλλα κράτη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της». Και κατέληγε: «Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί οριστικά η οποιαδήποτε θεσμική και πολιτική επιρροή που έχει απομείνει στο ΔΝΤ»… Εξάλλου, οι ΗΠΑ -κύριος μέτοχος του ΔΝΤ και ο μόνος με δικαίωμα βέτο σε αυτόν- πάντα πίστευαν ότι το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα άλλα στο βαρέλι…
Πράγματι, εκείνη τη περίοδο, η ανησυχία για να περισωθεί το (όποιο) κύρος του ΔΝΤ ήταν μεγάλη: το ίδρυμα είχε καταφέρει να λαβώσει τις άλλοτε περίφημες «ασιατικές τίγρεις». Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, που είχαν αναπτυχθεί εφαρμόζοντας ακριβώς το αντίθετο από τις συνταγές του, όταν αντιμετώπισαν πρόβλημα, ζήτησαν τη συνδρομή του ΔΝΤ. Και τώρα έβγαζαν επιθανάτιους ρόγχους….
Αντίθετα με την επιθυμία των διεθνών κερδοσκόπων, που θα ήθελαν να ανάψουν το πούρο τους στις φλόγες μια ευκταίας γι’ αυτούς οικονομικής καταστροφής της Αργεντινής, η χώρα, όχι μόνο δεν κατέρρευσε οικονομικά, αλλά κατέγραψε «ισχυρή ανάκαμψη», όπως σημειώνει και η προαναφερθείσα έκθεση προς το Κογκρέσο. Με την πολιτική που εφάρμοσε, ο Κίρχνερ πυροδότησε μέσο όρο ρυθμού ανάπτυξης 8% τα επόμενα τέσσερα χρόνια, έβγαλε από τη φτώχεια 11 εκατομμύρια ανθρώπους σε ένα πληθυσμό 40 εκατομμυρίων και μείωσε την ανεργία από 24% το 2002, σε 11% στις αρχές του 2006!
Στον πυρετό της «κόκκινης παλίρροιας»
Με χέρι σταθερό, αποφασιστικά βήματα και μεθοδικές κινήσεις, ο Κίρχνερ είχε καταφέρει μέχρι τώρα πολλά. Ήταν όμως αποφασισμένος να αποτινάξει οριστικά από τη χώρα του το καρκίνωμα του ΔΝΤ και να στείλει στα σπίτια τους τα αγόρια της Σχολής του Σικάγο που επί χρόνια ήταν εκείνοι που διοικούσαν πραγματικά την Αργεντινή.
Είχε αποσυνδέσει ήδη το πέσο από το δολάριο, όταν το Νοέμβριο του 2005, υπέγραψε με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες τη Συμφωνία του Ορενόκο. Σύμφωνα με αυτή, η Βενεζουέλα θα αγόραζε αργεντίνικα κρατικά ομόλογα. Προς το τέλος του 2005 θα δήλωνε στην αργεντίνικη εφημερίδα «El Clarin» ότι το ποσό που θα διέθετε η Βενεζουέλα για αγορά ομολόγων θα ανερχόταν στα 2,4 δισ. δολάρια!
«Που να με πάρει ο διάολος, δεν υπάρχει περίπτωση η Αργεντινή να επιστρέψει στο ΔΝΤ», αναφώνησε ο Κίρχνερ το 2006, όταν η χώρα αποπλήρωνε το χρέος της προς το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα (9,5 δισ. δολάρια) και έσπαγε τα δεσμά της οικονομικής σκλαβιάς της. Για την αποπληρωμή, η χώρα χρησιμοποίησε το ένα τρίο των συναλλαγματικών αποθεμάτων της (foreign reserves), το οποίο όμως αναπληρώθηκε από την αγορά ομολόγων από τη Βενεζουέλα.
Τη συμφωνία με τον Τσάβες, ο Κίρχνερ δεν θα την είχε ποτέ επιτύχει αν δεν είχε φροντίσει εξαρχής να συνάψει πολύτιμες συμμαχίες με τους ηγέτες της «κόκκινης παλίρροιας», η στάθμη της οποίας ανέβαινε τότε με γεωμετρική πρόοδο στη Λατινική Αμερική. Η Ουάσιγκτον είχε θορυβηθεί βλέποντας την επί αιώνες «πίσω αυλή» της, που γνώρισε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις της να αναδεικνύει ηγέτες που συμμερίζονταν ένα μπολιβαριανό όραμα: η επανάσταση της Κούβας δεν είχε προλάβει να γεράσει μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Κίρχνερ μπήκε στην «κόκκινη συμμαχία», με τον Ούγκο Τσάβες, τον (πρώην πλέον πρόεδρο της Βραζιλίας) Λουίς Ιγνάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας, τον Έβο Μοράλες της Βολιβίας και τον Ραφαέλ Κορέα του Ισημερινού. Διατέλεσε μάλιστα και γενικός γραμματέας της Ένωσης Νοτιοαμερικανιών Εθνών (Union of South American Republics / UNASUR), θέση από την οποία μεσολάβησε στην κρίση Βενεζουέλας-Κολομβίας.
Μετά την «έξοδο» από το ΔΝΤ, καθόλου τυχαία, η μέχρι πρότινος κατασπαραγμένη και ταπεινωμένη Αργεντινή, θα απογείωνε τον «απελευθερωτή» Κίρχνερ σε δυσθεώρητα δημοσκοπικά ύψη: ένα εκπληκτικό 75% των Αργεντίνων δήλωνε ότι αποδέχεται την πολιτική του. Το ποσοστό αυτό ωστόσο, ήγειρε ταυτόχρονα φόβους για συγκεντρωτισμό της εξουσίας.
Ο λαός της Αργεντινής έδειχνε, όμως, πως εμπιστευόταν τον Κίρχνερ και ο προαναφερθείς φόβος ήταν σίγουρα μικρότερος από το συλλογικό τρόμο της εξαθλίωσης υπό το ΔΝΤ. Το πιο σημαντικό που πέτυχε ο πρόεδρος αυτός της Αργεντινής είναι πως κατόρθωσε να δώσει πίσω στους πολίτες της χώρας του τη χαμένη τους υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια και, μαζί, το κλεμμένο με δόλο από τα παιδιά του Σικάγο χαμόγελό τους.
«Δεν έχουμε πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»
Η εγκαθίδρυση μιας πιο δίκαιης τάξης πραγμάτων ήταν ένας στόχος του Κίρχνερ που, για να επιτευχθεί, έπρεπε να ξεριζωθεί ένα ακόμη «αγκάθι» από τη συλλογική μνήμη του έθνους. Παράλληλα, λοιπόν, με την ολομέτωπη επίθεση στο ΔΝΤ, ο Αργεντίνος πρόεδρος ξεκίνησε την κάθαρση για την περίοδο της δικτατορίας του Βιντέλα – που ίσως να μην είχε πέσει ποτέ αν δεν προκαλούσε τον πόλεμο των Φόκλαντ.
Ο Κίρχνερ, όχι μόνο κατάργησε το νομικό πλαίσιο που παρείχε ασυλία στους δικτάτορες, αλλά ήρε τις προσωπικές τους χάριτες και αποκαθήλωσε τα κάδρα με τις φωτογραφίες του από τις στρατιωτικές σχολές όπου είχαν διατελέσει διοικητές. Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν για πρωταίτιους και κατώτερα στελέχη που εμπλέκονταν στον «Βρώμικο Πόλεμο», που κατέληξε σε 30.000 νεκρούς και αγνοούμενους.
Ήταν τότε, που ακόμα και αυτές οι τραγικές φιγούρες, οι διαβόητες «Μανάδες της Πλατείας Μαΐου» (Madres de la Plaza se Mayo), οι οποίες διαδήλωναν για 25 ολόκληρα χρόνια ζητώντας πληροφορίες για τους 30.000 αγνοούμενους του «Βρώμικου Πολέμου», ανακοίνωσαν ότι τερματίζουν τις διαδηλώσεις τους, αφού «δεν έχουν πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»…
Διάδοχοι των Περόν
Σύντροφό τους στη ζωή αλλά και την πολιτική δράση, ο Κίρχνερ είχε τη σύζυγό του Κριστίνα Φερνάντες. Οι δυο τους είχαν αναπτύξει σε νεαρή ηλικία ενεργό δράση στο κόμμα των Περονιστών στη Λα Πλάτα. Το 1991, ο Κίρχνερ έγινε κυβερνήτης της πολιτείας της Σάντα Κρουζ, θέτοντας τα θεμέλια για τη μεταπήδησή του στην κεντρική πολιτική σκηνή. Ο Κίρχνερ παραιτήθηκε από την προεδρία της χώρας το 2007 και τον διαδέχθηκε η συζυγός του, η οποία κυβερνά μέχρι σήμερα.
Ο Κίρχνερ θεωρούνταν ακόμα περισσότερο από την Κριστίνα –την οποία παρομοίαζαν με την Εβίτα- ως διάδοχος του Χουάν Ντομίνγκο Περόν και ικανός να διοικήσει τη χώρα. Δημόσιες επενδύσεις, εθνικοποίηση φυσικών πόρων και εξωτερική πολιτική με προτεραιότητα την Αργεντινή ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του.
«Όπως και με τους Περόν, ήταν οι φτωχοί της εργατικής τάξης κυρίως που αποτελούσαν την εκλογική βάση των Κίρχνερ μετά την οικονομική κατάρρευση της χώρας το 2001», θα πει στο «Christian Science Monitor» η Αργεντινή αναλύτρια Ντανιέλα Κόρντι.
Υπήρξαν όμως και σκανδαλα αλλά και αμφισβητούμενες πτυχές στην πολιτική των Κίρχνερ. Το 2008, οι Κίρχνερ, αντιμέτωποι με την παγκόσμια οικονομική κρίση, θα επιδίωκαν να εφαρμόσουν μια αμφισβητούμενη πολιτική, αυξάνοντας τους εξαγωγικούς φόρους στα αγροτικά προϊόντα. Εξαγρίωσαν μάλιστα όταν απείλησαν με εθνικοποίηση όλων των αγροτικών εξαγωγών.
Οι πολέμιοί τους τους κατηγορούσαν συχνά για διαφθορά και αυταρχισμό, ενώ το Γραφείο της χώρας Ενάντια στη Διαφθορά σημείωνε ότι η περιουσία των δυο τους είχε αυξηθεί 700% από τότε που ανέλαβαν την εξουσία, το 2003…
«Οι τραπεζίτες με απειλούσαν συνεχώς»
Τον Οκτώβριο του 2010, ο λαός της Αργεντινής θα υφίστατο σοκ. Ο Νέστορ Κίρχνερ είχε πεθάνει από καρδιακή προσβολή, μόλις στα 60 του χρόνια. Ο «ήρωας της ανεξαρτησίας» της Αργεντινής, ο ηγέτης που της έδωσε πίσω το χαμένο της ανάστημα, δεν ήταν πια εδώ. Οι «πιγκουίνοι» -όπως ονομάζονταν οι υποστηρικτές του επειδή ο Κίρχνερ καταγόταν από την παγωμένη βόρεια Σάντα Κρουζ- θα συνέρρεαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες να προσκυνήσουν τη σορό του.
Οι «αγορές», όμως, με δυσκολία θα έκρυβαν ένα χαμόγελο μέχρι τα αυτιά κάτω από το θλιμμένο προσωπείο που επέβαλλε η περίσταση. Ο τότε επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν υπέγραψε μάλιστα δακρύβρεχτο ανακοινωθέν του ιδρύματος για το θάνατο του Αργεντίνου προέδρου. Επενδυτές και «αγορές» προσέβλεπαν στο ότι μπορούσε να αλλάξει η σχέση της χώρας με το ΔΝΤ, τώρα που ο ισχυρός άνδρας ήταν νεκρός.
Ο συντηρητικός «Economist» του έκανε τον… επικήδειο, με άρθρο του. Σε αυτό, κατηγορούσε τον Κίρχνερ για λαϊκισμό, όπως είχε κάνει και παλαιότερα. «Τα λαϊκίστικα καθεστώτα στηρίζονται στα πρόσωπα –στον ανθρώπινο παράγοντα- και όχι στους θεσμούς έγραφε. Οπότε ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος του “κιρχνερισμού” ακόμα κι αν συνεχίζει να κυβερνά η σύζυγός του. Όποιος κερδίσει τις επόμενες εκλογές, συνέχιζε, θα έχει την ευκαιρία «να ξεριζώσει τις στρεβλώσεις που χτίστηκαν από το 2003»…
Η απάντηση στον χαρακτηρισμό θα ερχόταν από τα χείλη του Νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς: «Αν λαϊκισμός σημαίνει να νοιάζεσαι για τα δύο τρίτα του κόσμου, τότε δεν είναι τελικά τόσο κακό πράγμα»…
Οι ασφυκτικές πιέσεις που ασκούσαν οι αγορές στον Κίρχνερ κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, σε συνδυασμό με τον αιφνίδιο θάνατό του, έδωσαν τροφή σε συνωμοσιολογικά σενάρια.
«Έσκυψαν ποτέ και σου ψιθύρισαν στ’ αυτί ότι θα σε σκοτώσουν;» είχε ρωτήσει, αναφερόμενος στους τραπεζίτες, ο Αμερικανός σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν τον Αργεντίνο πρόεδρο, τον οποίο είχε επισκεφθεί στο πλαίσιο δημιουργίας του ντοκιμαντέρ του «Νότια των Συνόρων» («South of the Border»). «Siempre», απάντησε ο Κίρχνερ χαμηλόφωνα: «Πάντα»…
Σε βίντεο που κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο παρουσιάζεται η συγκεκριμένη συνομιλία με τον Όλιβερ Στόουν. Στη συνέχεια, προβάλλεται πρώην επικεφαλής της CIA (1973-1976), ο Ουίλιαμ Κόλμπι, να παρουσιάζει στην αμερικανική Γερουσία ένα όπλο που η υπηρεσία είχε στη διάθεσή της. Το όπλο αυτό, εκτοξεύοντας βέλος από πάγο μπορούσε να προκαλέσει καρδιακή προσβολή σε κάποιον και να τον σκοτώσει, χωρίς να αφήσει ίχνη… Ο πρόεδρος της Αργεντινής, σαν από διαβολική σύμπτωση, θα ήταν το ιδανικό θύμα λόγω ιστορικού καρδιολογικών προβλημάτων, λένε οι συνωμοσιολόγοι…
Μπορεί βέβαια η δολοφονία του Κίρχνερ από τη CIA να συνιστά απλή συνωμοσιολογική θεωρία. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι τα διεθνή κερδοσκοπικά γεράκια δεν επέτρεπαν στον Κίρχνερ να έχει την… ησυχία του. Ιδιαίτερα μάλιστα τα εκβιαστικά κεφάλαια, που κατείχαν ένα μικρό ποσοστό των ομολόγων της χώρας και συνέχισαν να την πιέζουν και μετά το 2005 να πληρώσει. Για το σκοπό αυτό είχε δημιουργηθεί και το λόμπι «Αμερικανική Ομάδα Κρούσης για την Αργεντινή» (American Task Force Argentina/ATFA) με επικεφαλής αξιωματούχους της πρώην κυβέρνησης Κλίντον και συμμετοχή επενδυτικών ταμείων-«όρνεων», όπως γράφαμε σε προηγούμενο τεύχος του «Crash». Η χώρα, προς το παρόν, έχει δικαιωθεί στα δικαστήρια…
Αργεντινή-Ελλάδα: Δρόμοι παράλληλοι;
Καθώς «το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα υπόλοιπα στο βαρέλι», η περίπτωση της Αργεντινής ενοχλεί ακόμα το ΔΝΤ και τις «διεθνείς αγορές». Γιατί ο Κίρχνερ απέδειξε, όχι μόνο ότι οι συνταγές του ιδρύματος δεν αποτελούν «μονόδρομο», αλλά ότι «μονόδρομος» για την ανάκαμψη ανθρώπων και αριθμών είναι να μην ακολουθηθούν.
Δεν είναι τυχαίο που, όταν ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος ισχυρίστηκε ότι δεν έχουμε σήμερα κρίση, αλλά θα έχουμε αν δεν εφαρμόσουμε τα μέτρα και γίνουμε σαν την Αργεντινή του 2001, η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ έσπευσε να πει ότι δεν είναι χρήσιμες οι συγκρίσεις… ανόμοιων περιπτώσεων.
Η Λαγκάρντ αντιλήφθηκε ότι η παραπομπή στην Αργεντινή ήταν κάτι περισσότερο από ατυχής, αφενός γιατί η Αργεντινή χρεοκόπησε ακριβώς επειδή εφάρμοσε τα μέτρα -όπως ισχυρίζεται πλήθος αναλυτών- αφετέρου γιατί μετά τη χρεοκοπία ακολούθησε συνταγές πολύ διαφορετικές από εκείνες που συστήνει το ίδρυμα – και πέτυχε θεαματική ανάπτυξη, που δεν αφορά μόνο στους αριθμούς, αλλά και στους ανθρώπους (μείωση της φτώχειας και της ανεργίας).
Μετά την αποτυχημένη δράση του ανά την υφήλιο, το ΔΝΤ νεκραναστήθηκε και βρήκε «νέο» ρόλο με αφορμή την περίπτωση της Ελλάδας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες λησμόνησαν προ καιρού τα καλέσματα που απήυθυναν με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το 2008, για αναμόρφωση των ιδρυμάτων του Μπρέτον Γουντς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα). Τώρα το ΔΝΤ επελαύνει ανενόχλητο στον ευρωπαϊκό Νότο. Και δεν θέλει τίποτε να «αμαυρώσει» το καλοστιλβωμένο του προφίλ…
Γι’ αυτό, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ άρχισαν να πνέουν μένεα όταν άκουσαν την Κριστίνα Κίρχνερ, το Μάιο του 2010, να λέει ότι: «Οι συνταγές που επιβάλλονται στην Ελλάδα είναι ταυτόσημες με αυτές που εφαρμόστηκαν εδώ το 2001» και να τονίζει τις ομοιότητες μεταξύ της κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα και της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που συγκλόνισε την Αργεντινή προτού η χώρα κηρύξει στάση πληρωμών. «Τα άγρια μέτρα λιτότητας θα συναντήσουν αντίσταση. Θα τελειώσουν άσχημα», είχε προειδοποιήσει η Κίρχνερ προσπαθώντας να χαλάσει τη «σούπα» τον διεθνών κερδοσκόπων.
Η Αργεντινή αποτελεί ακόμα «κόκκινο πανί» για το ΔΝΤ και γιατί οι ρυθμοί ανάπτυξης της χώρας, που αψήφησε τις δολοφονικές συνταγές του, εξακολουθούν να παραμένουν υψηλοί: το 2011 ήταν ο ένατος χρόνος συνεχούς ανάπτυξης, αν και η χώρα έχει υψηλό πληθωρισμό. «Είναι ένα τηγάνι στη φωτιά με καυτό λάδι», θα πει για τη χώρα τον περασμένο Ιούλιο στο Press TV του Μπουένος Άιρες ο υπεύθυνος του ΔΝΤ για το Δυτικό Ημισφαίριο Νικολά Ειζαγκίρ (Nicola Eyzaguirre). Μάλιστα, κάλεσε την πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες να… χαλιναγωγήσει την ανάπτυξη (!) και να εφαρμόσει πιο αποτελεσματική δημοσιονομική πολιτική, ώστε η Αργεντινή να επιτύχει πραγματικά αναπτυξιακά στάνταρ…!
Σε απάντηση, η Φερνάντες αύξησε πρόσφατα μισθούς, συντάξεις και επιδόματα…
[Μετά την πολύκροτη χρεοκοπία της, το 2001, η Αργεντινή, μέχρι τότε "υπόδειγμα" υπακοής στο ΔΝΤ, βούλιαζε ολοένα και βαθύτερα στην εξαθλίωση. Μέχρι που, δύο χρόνια αργότερα, το 2003, την προεδρία της χώρας ανέλαβε ο Νέστορ Κίρχνερ. Ο Κίρχνερ, αφού διαπραγματεύτηκε σκληρά και πέτυχε πιο ευνοϊκούς όρους από το ΔΝΤ, διέγραψε το 75% του χρέους της Αργεντινής, σε μια κίνηση που έχει χαρακτηριστεί ως "η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία". Τελικά, το 2006, απελευθέρωσε οριστικά τη χώρα από το ΔΝΤ. Από το 2003 και μετά, η χώρα σημειώνει αλματώδη ανάπτυξη και 11 εκατ. άνθρωποι έχουν βγει από τη φτώχεια. Πρόσφατα, η διάδοχος του τεθνεώτος πλέον Κίρχνερ, σύζυγός του Κριστίνα Φερνάντες, αύξησε μισθούς και συντάξεις ενώ το ΔΝΤ την προειδοποιεί να... "χαλιναγωγήσει" την ανάπτυξη...]
2003. Άνευ προηγουμένου πανικός επικρατεί στο προπύργιο της «Συναίνεσης της Ουάσιγκτον», το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αξιωματούχοι του ιδρύματος και διεθνή επενδυτικά γεράκια βράζουν από θυμό, τον οποίο αδυνατούν να διαχειριστούν. Αδυνατούν και να καταλάβουν τι είχε συμβεί. Δεκαετίες τώρα ακολουθούσαν, απολύτως επιτυχημένα, την τακτική του κινηματογραφικού «Νονού» Μάρλον Μπράντο: «Θα σου κάνω μια προσφορά που δεν μπορείς να αρνηθείς», έλεγε το ΔΝΤ στα κράτη που ζητούσαν δάνεια και, βάζοντάς τους το πιστόλι στον κρόταφο, τα έδενε χειροπόδαρα στην προκρούστεια κλίνη του νεοφιλελεύθερου στραγγαλισμού. Τώρα, κάποιος είχε αρνηθεί την «προσφορά» τους. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τον τότε νεοεκλεγέντα Αργεντίνο πρόεδρο Νέστορ Κίρχνερ.
Η χώρα είχε ξεπουλήσει ό,τι είχε και δεν είχε. Ασημικά και οικογενειακά κειμήλια. Είχε «απελευθερώσει» την αγορά, είχε απολύσει 700.000 δημόσιους υπαλλήλους, είχε ιδιωτικοποιήσει την κοινωνική ασφάλιση και πουλήσει 400 κρατικές επιχειρήσεις που αντιστοιχούσαν στο 7% του ΑΕΠ της. Η Αργεντινή ήταν το χαϊδεμένο παιδί του ΔΝΤ, το πιο υπάκουο, εκείνο με τη μεγαλύτερη πρόοδο από όλα…Για να πάρει ακόμα μεγαλύτερο έπαινο από τους διεθνείς τραπεζίτες, το 1991 συνέταξε το περίφημο «Σχέδιο Μετατρεψιμότητας» («Convertibility Plan») και παρέδωσε ουσιαστικά τον έλεγχο του νομίσματός της στα χέρια του επικεφαλής της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν: το πέσο είχε συνδεθεί με το δολάριο σε αναλογία 1:1.
Ως γνήσιοι εκπρόσωποι της περίφημης νεοφιλελεύθερης Σχολής του Σικάγο κι ενός συστήματος που ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και κοινωνικοποιεί τις ζημιές, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ έτριβαν τα χέρια τους για την «επιτυχία». Ακόμα και όταν η υποτίμηση του μεξικανικού (1995) και του βραζιλιανικού (1998) νομίσματος κατέστησαν τα προϊόντα των δύο αυτών χωρών φθηνότερα στις διεθνείς αγορές και έστειλαν τις «ακριβές» αργεντινικές εξαγωγές να βουλιάξουν, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας άρχισε να γίνεται υπερβολικά ελλειμματικό, εκείνοι χορηγούσαν μια σειρά από δάνεια, με αποκορύφωμα το «έκτακτο δάνειο» 40 δισ. δολαρίων, το 2001. Στόχος, να επιβεβαιώσουν ότι η Αργεντινή «μπορούσε να υπερασπιστεί το νόμισμά της».
Και φυσικά, οι δημόσιες δαπάνες μειώνονταν. «Το να μειώνεις τις δαπάνες κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης είναι σαν να κατεβάζεις τον διακόπτη του μηχανήματος που κρατά στη ζωή ασθενή που βρίσκεται σε κώμα», γράφει ο Ρίτσαρντ Πιτ στο βιβλίο του «Η Ανίερη Τριάδα». Πράγματι, από τη δράση του «ευαγούς» ιδρύματος στη χώρα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 21%. Επιπλέον, οι κοινωνικές συνέπειες ήταν εκρηκτικές: το ποσοστό εκείνων που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας διπλασιάστηκε από 21% το 1990 σε 53% (!) το 2002, ενώ η επίσημη ανεργία είχε σκαρφαλώσει στο 21% και η υποαπασχόληση, στο 18%.
Ο κρότος από τη χρεοκοπία του «φωτεινού υποδείγματος» του ΔΝΤ, το 2001, έφθασε στ’ αυτιά ολόκληρου του πλανήτη προκαλώντας τρομερή αίσθηση. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη στην παγκόσμια ιστορία (95 δισ. δολάρια). Σπρώχνοντας την ήδη υπερχρεωμένη χώρα στον γκρεμό, το ΔΝΤ είχε, λίγο πριν, αρνηθεί να χορηγήσει άλλο δάνειο…
Το «αργεντινάσο», όπως ονομάστηκε το ξέσπασμα της λαϊκής οργής το 2001, ήταν το αποκορύφωμα τριών δεκαετιών κατά τις οποίες οι κυβερνήσεις με την πολιτική τους εργάστηκαν στην κατεύθυνση αποσύνθεσης ενός οικονομικού μοντέλου που βασιζόταν στις κρατικές επιχειρήσεις και το κοινωνικό κράτος.
Αυτή η διαδικασία ήταν μέρος ενός ευρύτερου κύματος ιδιωτικοποιήσεων που είχαν αρχίσει να ενορχηστρώνουν τη δεκαετία του ’70 σε Λατινική Αμερική και ΕΣΣΔ οι εκπρόσωποι της Σχολής του Σικάγο, που πλέον είχαν «αλώσει» το ΔΝΤ. Αυτοί είχαν ξεκινήσει την τους από τη Χιλή του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ, του οποίου συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα.
Στην Αργεντινή, η διαδικασία αποσύνθεσης του κοινωνικού κράτους ξεκίνησε με τη στρατιωτική χούντα του Ραφαέλ Βιντέλα (1976-1983) και αποκρυσταλλώθηκε στη κυβέρνηση του Κάρλος Μενέμ (1989-1999). Ο Μενέμ ιδιωτικοποίησε το 90% των κρατικών επιχειρήσεων. Το 2006, θα αποκαλυπτόταν ότι το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων της Αργεντινής είχαν εκπονήσει οι δύο μεγαλύτεροι δανειστές της: η JP Morgan και η Citibank. Έχοντας δηλαδή καθορίσει ποιες επιχειρήσεις θα πουληθούν και σε ποια τιμή, οι τραπεζίτες αυτοί έπαιρναν, ως δανειστές της Αργεντινής, τα χρήματα που οι πολίτες έδιναν μέσω φορολογίας για να ξεπληρώσουν το δάνειο, και με αυτά αγόραζαν τις κρατικές επιχειρήσεις…
Ένας Αργεντινός «ήρωας της ανεξαρτησίας»
Οι ιαχές ενός εξαθλιωμένου από τη φτώχεια οργισμένου πλήθους, ο ήχος των κατσαρολικών που ηχούσαν στους δρόμους, οι κραυγές των δολοφονηθέντων στον αναβρασμό του 2001 ηχούσαν ακόμα στα αυτιά του Νέστορ Κίρχνερ, όταν αυτός ανέλαβε την προεδρία μιας βουτηγμένης στην απόγνωση Αργεντινής το 2003.
Είχαν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από τότε που το ελικόπτερο απογειώθηκε φυγαδεύοντας από τη χώρα υπό τις ζητωκραυγές ενός μανιασμένου πλήθους τον «πρόεδρο της χρεοκοπίας» Φερνάντο ντε λε Ρούα, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον «αρχιτέκτονα της χρεοκοπίας» Κάρλος Μενέμ. Τώρα, η καρέκλα της ηγεσίας της Αργεντινής έμοιαζε με καυτή πατάτα. Κανείς δεν την ορέγονταν. Κανείς δεν στέριωνε σε αυτή. Τέσσερις πρόεδροι άλλαξαν τους 18 μήνες που προηγήθηκαν του Κίρχνερ.
Με τις διακηρύξεις του εναντίον του νεοφιλελευθερισμού, ο κεντροαριστερός περονιστής Νέστορ Κίρχνερ αναδείχθηκε γρήγορα σε σκληρό αντίπαλο για τον Μενέμ. Όταν οι δημοσκοπήσεις άρχισαν να φέρνουν τον Κίρχνερ 60-70% μπροστά από τον Μενέμ, ο τελευταίος αποσύρθηκε από την προεκλογική κούρσα.
Ακολουθώντας τα χνάρια του ελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής από την ισπανική αποικιοκρατία Σιμόν Μπολιβάρ, ο Κίρχνερ αποφάσισε να απελευθερώσει την άλλοτε πολύ πλούσια και υπερήφανη Αργεντινή από τον οικονομικό δυνάστη της.
Δεν άργησε να δώσει το στίγμα του. Δεν πρόκειται να δεχθώ τους όρους του ΔΝΤ που εξυπηρετούν τους ξένους δανειστές, είπε, και, το Σεπτέμβριο του 2003, η Αργεντινή αθέτησε τις υποχρεώσεις της στην αποπληρωμή δανείου προς το ίδρυμα – κάτι που μέχρι τότε μόνο υποανάπτυκτες χώρες είχαν πράξει. Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, το ΔΝΤ συμφώνησε στην πρόταση Κίρχνερ ότι μόνο το 3% του προϋπολογισμού θα χρησιμοποιούνταν για την αποπληρωμή του χρέους. Προτεραιότητά μας, είχε διακηρύξει ο Κίρχνερ, είναι οι άνεργοι και οι δημόσιες επενδύσεις. Και κάλεσε τους διεθνείς δανειστές να επισκεφθούν τη χώρα για να δουν «τι σημαίνει φτώχεια».
Όλοι φοβούνταν ότι το ΔΝΤ μπορεί να έκοβε τη ροη πιστώσεων. Ο Κίρχνερ αρχικά πέτυχε συμφωνία για πίστωση 12,5 δισ. δολαρίων από το ίδρυμα. Όταν, όμως, το 2004 η πίεση του ΔΝΤ προς τη χώρα για να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για το χρέος με τους πιστωτές της άρχισε να γίνεται ασφυκτική, η Αργεντινή διέκοψε το δάνειό της.
Ήταν τον Ιούνιο του 2005, που ο Κίρχνερ θα έκανε διεθνείς κερδοσκόπους και επενδυτές να νομίζουν ότι κάτι δεν άκουσαν καλά. Είχε έρθει η στιγμή για τη γονατισμένη και εξαθλιωμένη χώρα να σηκώσει κεφάλι και να κάνει στο ΔΝΤ «μια προσφορά που δεν μπορούσε να αρνηθεί»: Θα αποπληρώσω το χρέος, είπε ο Κίρχνερ, αλλά διαγράφοντας το 70-75% αυτού! Θα πληρώσω, δηλαδή, για κάθε χρωστούμενο δολάριο 25-30 σεντς! Η πρόταση-καταπέλτης για αναδιάρθρωση του χρέους στηρίχθηκε στο επιχείρημα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του βρισκόταν στα χέρια των κερδοσκόπων που είχαν εισρεύσει αθρόα στη χώρα το ’90.
Ο Κίρχνερ, ως γνήσιος περονιστής, επέλεξε να διαρρήξει τη σχέση του με τους πιστωτές, παρά το κοινωνικό συμβόλαιο με τους πολίτες της Αργεντινής. Κανείς δεν είχε τολμήσει να ορθώσει τέτοιο ανάστημα στο ΔΝΤ μέχρι εκείνη τη στιγμή. Οι δανειστές εξοργίστηκαν. Το ΔΝΤ αιφνιδιάστηκε. Ο Κίρχνερ όμως εμφανιζόταν στιβαρός και εξαιρετικά αποφασισμένος: αυτή είναι η προσφορά, τους είπε. Και είναι η τελική…
Μπροστά την προοπτική να χάσουν το σύνολο των χρημάτων τους, οι περισσότεροι δανειστές και το ΔΝΤ δεν μπόρεσαν να αρνηθούν. Ο Κιρχνερ εξοικονόμησε έτσι στην Αργεντινή περισσότερα από 67 δισ. δολάρια, σε κάτι που ακόμα και σχετική Έκθεση προς το Κογκρέσο χαρακτήριζε ως «τη μεγαλύτερη μείωση-αναδιάρθρωση χρέους που έχει επιτευχθεί στα χρονικά από αναπτυσσόμενη χώρα» (CRS Report for Congress, Mark P. Sullivan, 12 Οκτωβρίου 2006).
Με κομμένη την ανάσα
ΔΝΤ, πιστωτές και Αργεντίνοι κρατούσαν την ανάσα τους – για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Το ινστιτούτο Stratfor έγραφε ότι «αν η Αργεντινή απομακρυνθεί επιτυχώς από τα χρέη της, δηλαδή αν δεν καταρρεύσει οικονομικά όταν αποκλειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές εξαιτίας της μη αποπληρωμής των οφειλών της, τότε μπορεί άλλα κράτη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της». Και κατέληγε: «Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί οριστικά η οποιαδήποτε θεσμική και πολιτική επιρροή που έχει απομείνει στο ΔΝΤ»… Εξάλλου, οι ΗΠΑ -κύριος μέτοχος του ΔΝΤ και ο μόνος με δικαίωμα βέτο σε αυτόν- πάντα πίστευαν ότι το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα άλλα στο βαρέλι…
Πράγματι, εκείνη τη περίοδο, η ανησυχία για να περισωθεί το (όποιο) κύρος του ΔΝΤ ήταν μεγάλη: το ίδρυμα είχε καταφέρει να λαβώσει τις άλλοτε περίφημες «ασιατικές τίγρεις». Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, που είχαν αναπτυχθεί εφαρμόζοντας ακριβώς το αντίθετο από τις συνταγές του, όταν αντιμετώπισαν πρόβλημα, ζήτησαν τη συνδρομή του ΔΝΤ. Και τώρα έβγαζαν επιθανάτιους ρόγχους….
Αντίθετα με την επιθυμία των διεθνών κερδοσκόπων, που θα ήθελαν να ανάψουν το πούρο τους στις φλόγες μια ευκταίας γι’ αυτούς οικονομικής καταστροφής της Αργεντινής, η χώρα, όχι μόνο δεν κατέρρευσε οικονομικά, αλλά κατέγραψε «ισχυρή ανάκαμψη», όπως σημειώνει και η προαναφερθείσα έκθεση προς το Κογκρέσο. Με την πολιτική που εφάρμοσε, ο Κίρχνερ πυροδότησε μέσο όρο ρυθμού ανάπτυξης 8% τα επόμενα τέσσερα χρόνια, έβγαλε από τη φτώχεια 11 εκατομμύρια ανθρώπους σε ένα πληθυσμό 40 εκατομμυρίων και μείωσε την ανεργία από 24% το 2002, σε 11% στις αρχές του 2006!
Στον πυρετό της «κόκκινης παλίρροιας»
Με χέρι σταθερό, αποφασιστικά βήματα και μεθοδικές κινήσεις, ο Κίρχνερ είχε καταφέρει μέχρι τώρα πολλά. Ήταν όμως αποφασισμένος να αποτινάξει οριστικά από τη χώρα του το καρκίνωμα του ΔΝΤ και να στείλει στα σπίτια τους τα αγόρια της Σχολής του Σικάγο που επί χρόνια ήταν εκείνοι που διοικούσαν πραγματικά την Αργεντινή.
Είχε αποσυνδέσει ήδη το πέσο από το δολάριο, όταν το Νοέμβριο του 2005, υπέγραψε με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες τη Συμφωνία του Ορενόκο. Σύμφωνα με αυτή, η Βενεζουέλα θα αγόραζε αργεντίνικα κρατικά ομόλογα. Προς το τέλος του 2005 θα δήλωνε στην αργεντίνικη εφημερίδα «El Clarin» ότι το ποσό που θα διέθετε η Βενεζουέλα για αγορά ομολόγων θα ανερχόταν στα 2,4 δισ. δολάρια!
«Που να με πάρει ο διάολος, δεν υπάρχει περίπτωση η Αργεντινή να επιστρέψει στο ΔΝΤ», αναφώνησε ο Κίρχνερ το 2006, όταν η χώρα αποπλήρωνε το χρέος της προς το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα (9,5 δισ. δολάρια) και έσπαγε τα δεσμά της οικονομικής σκλαβιάς της. Για την αποπληρωμή, η χώρα χρησιμοποίησε το ένα τρίο των συναλλαγματικών αποθεμάτων της (foreign reserves), το οποίο όμως αναπληρώθηκε από την αγορά ομολόγων από τη Βενεζουέλα.
Τη συμφωνία με τον Τσάβες, ο Κίρχνερ δεν θα την είχε ποτέ επιτύχει αν δεν είχε φροντίσει εξαρχής να συνάψει πολύτιμες συμμαχίες με τους ηγέτες της «κόκκινης παλίρροιας», η στάθμη της οποίας ανέβαινε τότε με γεωμετρική πρόοδο στη Λατινική Αμερική. Η Ουάσιγκτον είχε θορυβηθεί βλέποντας την επί αιώνες «πίσω αυλή» της, που γνώρισε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις της να αναδεικνύει ηγέτες που συμμερίζονταν ένα μπολιβαριανό όραμα: η επανάσταση της Κούβας δεν είχε προλάβει να γεράσει μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Κίρχνερ μπήκε στην «κόκκινη συμμαχία», με τον Ούγκο Τσάβες, τον (πρώην πλέον πρόεδρο της Βραζιλίας) Λουίς Ιγνάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας, τον Έβο Μοράλες της Βολιβίας και τον Ραφαέλ Κορέα του Ισημερινού. Διατέλεσε μάλιστα και γενικός γραμματέας της Ένωσης Νοτιοαμερικανιών Εθνών (Union of South American Republics / UNASUR), θέση από την οποία μεσολάβησε στην κρίση Βενεζουέλας-Κολομβίας.
Μετά την «έξοδο» από το ΔΝΤ, καθόλου τυχαία, η μέχρι πρότινος κατασπαραγμένη και ταπεινωμένη Αργεντινή, θα απογείωνε τον «απελευθερωτή» Κίρχνερ σε δυσθεώρητα δημοσκοπικά ύψη: ένα εκπληκτικό 75% των Αργεντίνων δήλωνε ότι αποδέχεται την πολιτική του. Το ποσοστό αυτό ωστόσο, ήγειρε ταυτόχρονα φόβους για συγκεντρωτισμό της εξουσίας.
Ο λαός της Αργεντινής έδειχνε, όμως, πως εμπιστευόταν τον Κίρχνερ και ο προαναφερθείς φόβος ήταν σίγουρα μικρότερος από το συλλογικό τρόμο της εξαθλίωσης υπό το ΔΝΤ. Το πιο σημαντικό που πέτυχε ο πρόεδρος αυτός της Αργεντινής είναι πως κατόρθωσε να δώσει πίσω στους πολίτες της χώρας του τη χαμένη τους υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια και, μαζί, το κλεμμένο με δόλο από τα παιδιά του Σικάγο χαμόγελό τους.
«Δεν έχουμε πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»
Η εγκαθίδρυση μιας πιο δίκαιης τάξης πραγμάτων ήταν ένας στόχος του Κίρχνερ που, για να επιτευχθεί, έπρεπε να ξεριζωθεί ένα ακόμη «αγκάθι» από τη συλλογική μνήμη του έθνους. Παράλληλα, λοιπόν, με την ολομέτωπη επίθεση στο ΔΝΤ, ο Αργεντίνος πρόεδρος ξεκίνησε την κάθαρση για την περίοδο της δικτατορίας του Βιντέλα – που ίσως να μην είχε πέσει ποτέ αν δεν προκαλούσε τον πόλεμο των Φόκλαντ.
Ο Κίρχνερ, όχι μόνο κατάργησε το νομικό πλαίσιο που παρείχε ασυλία στους δικτάτορες, αλλά ήρε τις προσωπικές τους χάριτες και αποκαθήλωσε τα κάδρα με τις φωτογραφίες του από τις στρατιωτικές σχολές όπου είχαν διατελέσει διοικητές. Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν για πρωταίτιους και κατώτερα στελέχη που εμπλέκονταν στον «Βρώμικο Πόλεμο», που κατέληξε σε 30.000 νεκρούς και αγνοούμενους.
Ήταν τότε, που ακόμα και αυτές οι τραγικές φιγούρες, οι διαβόητες «Μανάδες της Πλατείας Μαΐου» (Madres de la Plaza se Mayo), οι οποίες διαδήλωναν για 25 ολόκληρα χρόνια ζητώντας πληροφορίες για τους 30.000 αγνοούμενους του «Βρώμικου Πολέμου», ανακοίνωσαν ότι τερματίζουν τις διαδηλώσεις τους, αφού «δεν έχουν πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»…
Διάδοχοι των Περόν
Σύντροφό τους στη ζωή αλλά και την πολιτική δράση, ο Κίρχνερ είχε τη σύζυγό του Κριστίνα Φερνάντες. Οι δυο τους είχαν αναπτύξει σε νεαρή ηλικία ενεργό δράση στο κόμμα των Περονιστών στη Λα Πλάτα. Το 1991, ο Κίρχνερ έγινε κυβερνήτης της πολιτείας της Σάντα Κρουζ, θέτοντας τα θεμέλια για τη μεταπήδησή του στην κεντρική πολιτική σκηνή. Ο Κίρχνερ παραιτήθηκε από την προεδρία της χώρας το 2007 και τον διαδέχθηκε η συζυγός του, η οποία κυβερνά μέχρι σήμερα.
Ο Κίρχνερ θεωρούνταν ακόμα περισσότερο από την Κριστίνα –την οποία παρομοίαζαν με την Εβίτα- ως διάδοχος του Χουάν Ντομίνγκο Περόν και ικανός να διοικήσει τη χώρα. Δημόσιες επενδύσεις, εθνικοποίηση φυσικών πόρων και εξωτερική πολιτική με προτεραιότητα την Αργεντινή ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του.
«Όπως και με τους Περόν, ήταν οι φτωχοί της εργατικής τάξης κυρίως που αποτελούσαν την εκλογική βάση των Κίρχνερ μετά την οικονομική κατάρρευση της χώρας το 2001», θα πει στο «Christian Science Monitor» η Αργεντινή αναλύτρια Ντανιέλα Κόρντι.
Υπήρξαν όμως και σκανδαλα αλλά και αμφισβητούμενες πτυχές στην πολιτική των Κίρχνερ. Το 2008, οι Κίρχνερ, αντιμέτωποι με την παγκόσμια οικονομική κρίση, θα επιδίωκαν να εφαρμόσουν μια αμφισβητούμενη πολιτική, αυξάνοντας τους εξαγωγικούς φόρους στα αγροτικά προϊόντα. Εξαγρίωσαν μάλιστα όταν απείλησαν με εθνικοποίηση όλων των αγροτικών εξαγωγών.
Οι πολέμιοί τους τους κατηγορούσαν συχνά για διαφθορά και αυταρχισμό, ενώ το Γραφείο της χώρας Ενάντια στη Διαφθορά σημείωνε ότι η περιουσία των δυο τους είχε αυξηθεί 700% από τότε που ανέλαβαν την εξουσία, το 2003…
«Οι τραπεζίτες με απειλούσαν συνεχώς»
Τον Οκτώβριο του 2010, ο λαός της Αργεντινής θα υφίστατο σοκ. Ο Νέστορ Κίρχνερ είχε πεθάνει από καρδιακή προσβολή, μόλις στα 60 του χρόνια. Ο «ήρωας της ανεξαρτησίας» της Αργεντινής, ο ηγέτης που της έδωσε πίσω το χαμένο της ανάστημα, δεν ήταν πια εδώ. Οι «πιγκουίνοι» -όπως ονομάζονταν οι υποστηρικτές του επειδή ο Κίρχνερ καταγόταν από την παγωμένη βόρεια Σάντα Κρουζ- θα συνέρρεαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες να προσκυνήσουν τη σορό του.
Οι «αγορές», όμως, με δυσκολία θα έκρυβαν ένα χαμόγελο μέχρι τα αυτιά κάτω από το θλιμμένο προσωπείο που επέβαλλε η περίσταση. Ο τότε επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν υπέγραψε μάλιστα δακρύβρεχτο ανακοινωθέν του ιδρύματος για το θάνατο του Αργεντίνου προέδρου. Επενδυτές και «αγορές» προσέβλεπαν στο ότι μπορούσε να αλλάξει η σχέση της χώρας με το ΔΝΤ, τώρα που ο ισχυρός άνδρας ήταν νεκρός.
Ο συντηρητικός «Economist» του έκανε τον… επικήδειο, με άρθρο του. Σε αυτό, κατηγορούσε τον Κίρχνερ για λαϊκισμό, όπως είχε κάνει και παλαιότερα. «Τα λαϊκίστικα καθεστώτα στηρίζονται στα πρόσωπα –στον ανθρώπινο παράγοντα- και όχι στους θεσμούς έγραφε. Οπότε ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος του “κιρχνερισμού” ακόμα κι αν συνεχίζει να κυβερνά η σύζυγός του. Όποιος κερδίσει τις επόμενες εκλογές, συνέχιζε, θα έχει την ευκαιρία «να ξεριζώσει τις στρεβλώσεις που χτίστηκαν από το 2003»…
Η απάντηση στον χαρακτηρισμό θα ερχόταν από τα χείλη του Νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς: «Αν λαϊκισμός σημαίνει να νοιάζεσαι για τα δύο τρίτα του κόσμου, τότε δεν είναι τελικά τόσο κακό πράγμα»…
Οι ασφυκτικές πιέσεις που ασκούσαν οι αγορές στον Κίρχνερ κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, σε συνδυασμό με τον αιφνίδιο θάνατό του, έδωσαν τροφή σε συνωμοσιολογικά σενάρια.
«Έσκυψαν ποτέ και σου ψιθύρισαν στ’ αυτί ότι θα σε σκοτώσουν;» είχε ρωτήσει, αναφερόμενος στους τραπεζίτες, ο Αμερικανός σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν τον Αργεντίνο πρόεδρο, τον οποίο είχε επισκεφθεί στο πλαίσιο δημιουργίας του ντοκιμαντέρ του «Νότια των Συνόρων» («South of the Border»). «Siempre», απάντησε ο Κίρχνερ χαμηλόφωνα: «Πάντα»…
Σε βίντεο που κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο παρουσιάζεται η συγκεκριμένη συνομιλία με τον Όλιβερ Στόουν. Στη συνέχεια, προβάλλεται πρώην επικεφαλής της CIA (1973-1976), ο Ουίλιαμ Κόλμπι, να παρουσιάζει στην αμερικανική Γερουσία ένα όπλο που η υπηρεσία είχε στη διάθεσή της. Το όπλο αυτό, εκτοξεύοντας βέλος από πάγο μπορούσε να προκαλέσει καρδιακή προσβολή σε κάποιον και να τον σκοτώσει, χωρίς να αφήσει ίχνη… Ο πρόεδρος της Αργεντινής, σαν από διαβολική σύμπτωση, θα ήταν το ιδανικό θύμα λόγω ιστορικού καρδιολογικών προβλημάτων, λένε οι συνωμοσιολόγοι…
Μπορεί βέβαια η δολοφονία του Κίρχνερ από τη CIA να συνιστά απλή συνωμοσιολογική θεωρία. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι τα διεθνή κερδοσκοπικά γεράκια δεν επέτρεπαν στον Κίρχνερ να έχει την… ησυχία του. Ιδιαίτερα μάλιστα τα εκβιαστικά κεφάλαια, που κατείχαν ένα μικρό ποσοστό των ομολόγων της χώρας και συνέχισαν να την πιέζουν και μετά το 2005 να πληρώσει. Για το σκοπό αυτό είχε δημιουργηθεί και το λόμπι «Αμερικανική Ομάδα Κρούσης για την Αργεντινή» (American Task Force Argentina/ATFA) με επικεφαλής αξιωματούχους της πρώην κυβέρνησης Κλίντον και συμμετοχή επενδυτικών ταμείων-«όρνεων», όπως γράφαμε σε προηγούμενο τεύχος του «Crash». Η χώρα, προς το παρόν, έχει δικαιωθεί στα δικαστήρια…
Αργεντινή-Ελλάδα: Δρόμοι παράλληλοι;
Καθώς «το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα υπόλοιπα στο βαρέλι», η περίπτωση της Αργεντινής ενοχλεί ακόμα το ΔΝΤ και τις «διεθνείς αγορές». Γιατί ο Κίρχνερ απέδειξε, όχι μόνο ότι οι συνταγές του ιδρύματος δεν αποτελούν «μονόδρομο», αλλά ότι «μονόδρομος» για την ανάκαμψη ανθρώπων και αριθμών είναι να μην ακολουθηθούν.
Δεν είναι τυχαίο που, όταν ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος ισχυρίστηκε ότι δεν έχουμε σήμερα κρίση, αλλά θα έχουμε αν δεν εφαρμόσουμε τα μέτρα και γίνουμε σαν την Αργεντινή του 2001, η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ έσπευσε να πει ότι δεν είναι χρήσιμες οι συγκρίσεις… ανόμοιων περιπτώσεων.
Η Λαγκάρντ αντιλήφθηκε ότι η παραπομπή στην Αργεντινή ήταν κάτι περισσότερο από ατυχής, αφενός γιατί η Αργεντινή χρεοκόπησε ακριβώς επειδή εφάρμοσε τα μέτρα -όπως ισχυρίζεται πλήθος αναλυτών- αφετέρου γιατί μετά τη χρεοκοπία ακολούθησε συνταγές πολύ διαφορετικές από εκείνες που συστήνει το ίδρυμα – και πέτυχε θεαματική ανάπτυξη, που δεν αφορά μόνο στους αριθμούς, αλλά και στους ανθρώπους (μείωση της φτώχειας και της ανεργίας).
Μετά την αποτυχημένη δράση του ανά την υφήλιο, το ΔΝΤ νεκραναστήθηκε και βρήκε «νέο» ρόλο με αφορμή την περίπτωση της Ελλάδας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες λησμόνησαν προ καιρού τα καλέσματα που απήυθυναν με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το 2008, για αναμόρφωση των ιδρυμάτων του Μπρέτον Γουντς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα). Τώρα το ΔΝΤ επελαύνει ανενόχλητο στον ευρωπαϊκό Νότο. Και δεν θέλει τίποτε να «αμαυρώσει» το καλοστιλβωμένο του προφίλ…
Γι’ αυτό, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ άρχισαν να πνέουν μένεα όταν άκουσαν την Κριστίνα Κίρχνερ, το Μάιο του 2010, να λέει ότι: «Οι συνταγές που επιβάλλονται στην Ελλάδα είναι ταυτόσημες με αυτές που εφαρμόστηκαν εδώ το 2001» και να τονίζει τις ομοιότητες μεταξύ της κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα και της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που συγκλόνισε την Αργεντινή προτού η χώρα κηρύξει στάση πληρωμών. «Τα άγρια μέτρα λιτότητας θα συναντήσουν αντίσταση. Θα τελειώσουν άσχημα», είχε προειδοποιήσει η Κίρχνερ προσπαθώντας να χαλάσει τη «σούπα» τον διεθνών κερδοσκόπων.
Η Αργεντινή αποτελεί ακόμα «κόκκινο πανί» για το ΔΝΤ και γιατί οι ρυθμοί ανάπτυξης της χώρας, που αψήφησε τις δολοφονικές συνταγές του, εξακολουθούν να παραμένουν υψηλοί: το 2011 ήταν ο ένατος χρόνος συνεχούς ανάπτυξης, αν και η χώρα έχει υψηλό πληθωρισμό. «Είναι ένα τηγάνι στη φωτιά με καυτό λάδι», θα πει για τη χώρα τον περασμένο Ιούλιο στο Press TV του Μπουένος Άιρες ο υπεύθυνος του ΔΝΤ για το Δυτικό Ημισφαίριο Νικολά Ειζαγκίρ (Nicola Eyzaguirre). Μάλιστα, κάλεσε την πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες να… χαλιναγωγήσει την ανάπτυξη (!) και να εφαρμόσει πιο αποτελεσματική δημοσιονομική πολιτική, ώστε η Αργεντινή να επιτύχει πραγματικά αναπτυξιακά στάνταρ…!
Σε απάντηση, η Φερνάντες αύξησε πρόσφατα μισθούς, συντάξεις και επιδόματα…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου